ZAĞANOS PAŞA

Balıkesir’in değerlerinin başında gelen, kahraman bir Türk komutanı ve fedakar bir devlet adamı olan Zağanos Paşa’nın Rumi Arnavut veya Türk asıllı olduğu çeşitli kaynaklarda geçse de hayatının ilk yılları hakkında kesin bir bilgiye ulaşılamamaktadır( İslam Ansiklopedisi, 44, s. 72-73). Tarihi kayıtlara göre ilk resmi görevi hazinedarbaşlıktır(İslam ansiklopedisi, 44, s. 72-73). II. Murad döneminde saraya alınmış ve Enderun mektebinde yetiştirilmiştir. Sancak beyliği sırasında II. Murad’ın Belgrad kuşatmasına katılmıştır. Macarların 1442-1443’te gerçekleştirdikleri karşı saldırılarda da orduda görev almıştır. Bu dönemde vezirlik makamına getirilmesinin sebebi söz konusu mücadelelerde gösterdiği başarılara bağlanmaktadır. Aynı tarihlerde II. Murad’ın kızı Fatma Sultan ile evlendiği tarihi kaynaklarda yer almaktadır(Selim Parlaz, Osmanlı Devleti’nde Siyasi Evlilikler, s.82). Paşanın Ali, Mehmet Çelebi ve Sitti Hatun adında üç çocuğu olduğu bilinmektedir(İsmail Hami Danişmend, Osmanlı Tarihi Kronolojisi).

II. Mehmed’in 1444-1446 yılları arasındaki ilk taht döneminde siyasette etkili bir yol izlemesine destek olan Zağanos Paşa’nın bu tutumu, Çandarlı Halil Paşa ile çeşitli anlaşmazlıklar yaşamasına sebep olmuştur. Varna Savaşı sırasında II. Murad’ın ordunun başına geçmesine rağmen oğlunu tahttan indirmemesi Zağanos Paşa için önemli bir başarı sayılmaktadır (İslam Ansiklopedisi, 44, s. 72-73). Ancak 1446’da Halil Paşa’nın II. Murad’ı başa geçmeye ikna etmesiyle Zağanos Paşa emekliye sevk edilerek merkezden uzaklaştırılmıştır. Zağanos Paşa Balıkesir’e ilk bu sebep ile gelmiştir (Kerim Kani Akpınarlı, Balıkesir Şehir ve Belediye Tarihi ). II. Mehmed’in Manisa’ya sancak beyi olarak gönderilmesiyle Zağanos Paşa’ya lalalık görevi verilmiştir.

1451’de II. Murad’ın vefatı ile II. Mehmed’in tekrar tahta çıkması üzerine Zağanos Paşa Edirne’ye dönmüş ve ikinci vezir tayin edilmiştir. Bu şekilde ilk devşirme asıllı veziriazam Zağanos Paşa olmuştur (İslam Ansiklopedisi, 44, s. 72-73). İstanbul’un fethi sürecinde önemli görevler üstlenmiştir. Fetih için hazırlık olarak inşa edilen Rumeli Hisarının yapılmasında büyük gayret göstermiştir. Bu hizmetinden dolayı Hisarın üç büyük kulesinden birine Zağanos Mehmed Paşa Kulesi adı verilmiştir (İslam Ansiklopedisi, 44, s. 72-73). Aynı zamanda Mora İsyanı’nın bastırılmasında ve Fatih’in Trabzon Rum İmparatorluğu üzerine yaptığı seferlerde de yer almıştır. Böylece hanedana önemli hizmetlerde bulunmuştur. Fetihten sonra Çandarlı Halil Paşa’nın yerine veziriazamlık görevine getirilerek siyasi itibarını doruk noktasına ulaştırmıştır (İslam Ansiklopedisi, 44, s 72-73). Kızını II. Mehmed’e vererek onun kayınpederi olmuştur. Bazı kaynaklar Zağanos Paşa’nın Belgrad kuşatmasına veziriazam olarak katıldığını ve uğranılan başarısızlık sonrasında azledildiğini belirtmektedir (Tevarih-i Al-i Osman, VII, 121). Halil İnalcık’a göre Zağanos Paşa’nın görevden azledilme sebebi ise Halil Paşa’ya karşı yapılan hareketin doğurduğu memnuniyetsizliği gidermeye yönelik bir manevradır (Fatih Devri, s. 135).

Zağanos Paşa’nın Balıkesir ile ilgisi 1444 yılında buraya ilk gelişleri ile başlamaktadır. Şehri çok beğenen paşa bir temlikhane ile sahip olduğu köyleri vakfetmiş ve Balıkesir’e olan sevgisini bu şekilde açığa çıkarmıştır. Yapıcı bir devlet adamı olan Zağanos Mehmed Paşa’nın Balıkesir’de birçok eseri bulunmaktadır. Bunlardan en ünlüsü şehrin tam merkezinde yer alan cami, türbe ve hamamdan oluşan külliyedir. Zağanos Paşanın yaptırmaya karar verdiği caminin inşaatı için, kasabanın dışında olan şimdiki yeri seçmiştir. Şehrin büyüyeceğini ve yaptıracağı caminin beldenin ortasında kalacağını daha o zaman hesaplamıştır ( Muharrem Eren, Zağnos Paşa, s. 127). Caminin inşaatı devam ederken bir ara Fatih Sultan Mehmed tebdil-i kıyafet ile Balıkesir’e gelmiş. Zağanos Mehmed Paşa’yı işçilerinde arasında çalışırken görmüş ve arkasından ona “Kolay gelsin Mehmed!” diye seslenmiştir. Paşa da hiç başını çevirmeden “Hoş geldiniz şevketlüm.” diye karşılık vermiştir. Fatih “Başınızı çevirmeden beni nasıl tanıdınız?” deyince ise Zağanos Paşa “Bana sizden başkası Mehmed diye hitap edemez şevketlüm.” demiştir. Sohbetleri esnasında Fatih “Yaptırdığınız bu mabed beldenin ortasında kalsın, cemaati ziyade olsun.” diye dua etmiştir ( Muharrem Eren, Zağnos Paşa, s.127).

Zağanos Paşa’nın adını yüzyıllarca yaşatan Zağanos Paşa Külliyesi kendisinin kentimize bıraktığını yadigarların en büyüğüdür.

Zağanos Paşa vakfı ile buranın tüm ihtiyaçlarını karşılamasının yanı sıra günümüzde “Pamukçu” olarak bilinen Eftalya’ya içme suyu getirmesi ve kaplıca yaptırması hala hayır ile anılmasını sağlamaktadır. Devlete sadakatle bağlılığı ve iyilikseverliği ile tanınan Zağanos Paşa’nın bu eserleri dışında günümüze ulaşmış pek çok değerli eseri mevcuttur. Bunlar arasında imarethane, muallimhane, bedesten ve Balıklı köyünde bir camisi bulunmaktadır (Muharrem Eren, Zağns Paşa, s. 83).

Zağanos Paşa’nın vefat tarihi hakkında kesin bilgiye ulaşılamasa da Balıkesir’ de vefat ettiği bilinmektedir. Türbesi sağlığında yaptırmış olduğu caminin avlusunda yer almaktadır (Muharrem Eren, Zağnos Paşa, s. 18).